Na een eerste tentoonstelling met stillevens in zijn geboortestad Oostende gaat een tweede expo open in Brussel, in dit Ensorjaar. In de Koninklijke Bibliotheek zijn schilderijen, etsen en heel uitzonderlijk ook allerlei geestige tekeningen van James Ensor te zien. Oostendenaar Ensor studeerde in Brussel en kwam er vaak terug, om tentoon te stellen of vrienden op te zoeken.
In Brussel kun je de komende maanden zo’n 75 schilderijen, etsen en ook tekeningen van James Ensor bewonderen in de Koninklijke Bibliotheek (KBR). Die heeft daarvoor de handen in elkaar geslagen met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten. Na de stillevens van Ensor in Mu.ZEE in Oostende is het de tweede grote expo in het Ensorjaar, 75 jaar na zijn dood.
Maar James Ensor, dat is toch Oostende ten voeten uit? Natuurlijk, zegt Daan van Heesch, conservator van het prentenkabinet van de KBR en samen met Vanessa Braekeveld curator van deze tentoonstelling.
“Ensor is onlosmakelijk verbonden met Oostende, maar in Brussel kwam hij als mens en kunstenaar tot bloei”, vertelt hij. “Hij heeft hier gestudeerd. Hij kwam er jaar na jaar terug. Hij sloot er vriendschappen voor het leven. Het is ook de plek waar hij carrière heeft gemaakt en waar hij z’n eerste maskertaferelen heeft tentoongesteld”.
Al die stapjes in de Brusselse vormingsjaren van Ensor komen aan bod in de tentoonstelling. Je ziet er bijvoorbeeld de stijve modeltekeningen die hij moest maken in de Academie van Brussel, waar hij het drie jaar uitzong. In tekenen was hij niet slecht, maar voor schilderen bengelde hij achteraan de klas. Op zijn 20e hield hij het voor bekeken en ging helemaal anders schilderen, sociaal en ongepolijst, zoals “De lampenist”.
Ensor inspired by Brussels” leidt je door allerlei chique salons. De locatie is geen toeval, zegt Daan van Esch: “We bevinden ons in het paleis van Karel van Lotharingen, dat na de Belgische onafhankelijkheid herbestemd werd tot het eerste museum voor moderne kunst van ons land. Vanaf 1887 – Ensor is dan 27 – zal hij hier met de avant-gardekunstgroep Les XX zijn meest controversiële werk tentoonstellen. Precies op deze plek.”
Of hoe je letterlijk in de voetsporen van Ensor loopt, terwijl je zijn werk bekijkt.
James Ensor had ook een persoonlijke band met Brussel, lang nadat hij de Academie vaarwel had gezegd. Met zijn familie kwam hij elk jaar een poos in Brussel verblijven. Hij werd ook kind aan huis bij de familie Rousseau, die zijn werk ook aankocht. Hij logeerde er vaak, schilderde het interieur en raakte goed bevriend met de vrouw des huizes, Mariëtte Rousseau. Zij was wetenschapster, gespecialiseerd in schimmels en paddenstoelen.
“Hij had zeker een boontje voor haar, dat blijkt uit zijn brieven en zijn werken. Later zal hij verklaren dat de ontmoeting met Mariëtte de belangrijkste van zijn leven was”, zegt van Heesch. In de grappige ets “Zonderlinge insecten” beeldt Ensor zichzelf als kever en Mariëtte als libelle af.
Mariëtte Rousseau plakte de vele brieven van Ensor, die hij uitbundig illustreerde, in een album. Eén pagina kun je bekijken op de expo; de andere moeten dringend worden gerestaureerd, waarvoor de KBR een crowdfundingactie opzet.
Tekeningen van Ensor worden zelden getoond. “Die werken op papier zijn heel fragiel en gevoelig voor licht. We kunnen ze maar drie maanden tentoonstellen. Je zal ze niet snel weer zien”, zegt van Heesch.
De Koninklijke Bibliotheek was er trouwens vroeg bij om het talent van Ensor te erkennen. Toen de kunstenaar 32 jaar was, kocht de KBR al 25 van zijn etsen. De oudste openbare Ensorcollectie is sindsdien fors uitgebreid. Een mooie selectie is daarvan nu te zien, samen met bekende schilderijen uit de Koninklijke Musea, zoals “De geërgerde maskers” of “De slechte geneesheren”.
Brussel bleef Ensor inspireren. “Hier kwam hij in contact met internationale kunstenaars, schrijvers, wetenschappers. Brussel was in zijn jonge jaren de voedingsbodem voor zijn kunst”, zegt van Heesch. Onder zijn vensterraam zag hij mensen betogen, en ook die massa’s vonden hun weg naar zijn etsen en schilderijen, zoals “De intrede van Christus in Brussel”, het grote werk dat in Los Angeles hangt.
“Ensor stak de draak met het establishment. Hij vertaalde de eisen van het volk, de roep om algemeen stemrecht in zijn werken”. Zoals in de tekening “België in de 19e eeuw”, waar koning Leopold II minachtend neerkijkt op betogers en vraagt “Wat willen jullie? Zijn jullie niet tevreden”?
“Ensor inspired by Brussels” in de Koninklijke Bibliotheek op de Kunstberg van 22 februari tot 2 juni 2024. Meer over het Ensorjaar in Oostende en later dit jaar in Antwerpen lees je hier.
kristien bonneure 