De Franstalige Belg Jean-Michel Folon, kortweg Folon, zou dit jaar 90 zijn geworden. Brussel eert hem met verschillende tentoonstellingen. Je komt zijn bronzen heerschappen tegen op straat en in het Magrittemuseum hangen zijn poëtische werken op papier naast die van Magritte.
Dromerige landschappen in pastelkleuren, vogels, boten, “blauwe mannetjes” die verloren lopen tussen gebouwen: de poëtische werken van Folon herken je uit de duizend. Zelfs als ze in dialoog gaan met verwante schilderijen van René Magritte in het Magrittemuseum.
Op het Koningsplein, de Kunstberg, de Zavel en in de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen in hartje Brussel loop je een twintigtal bronzen beelden van Folon tegen het lijf. Later deze lente volgen nog twee tentoonstellingen in Brussel. Tijd om deze bijzondere Belg te (her)ontdekken, want hij is wereldberoemd, behalve in Vlaanderen.
Jean-Michel Folon (1934-2005) werd geboren in Ukkel, studeerde architectuur, maar vertrok al snel naar Parijs om te leren tekenen en schilderen. Folon vertegenwoordigde ons land op de Biënnale van Venetië en stelde tentoon in musea over de hele wereld, van New York over Italië tot Japan.
Folon tekende reclame-affiches, illustreerde boeken, ontwierp covers voor bladen als The New Yorker, maakte generieken voor de Franse televisie, illustreerde de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens voor Amnesty International. Altijd in zijn persoonlijke, herkenbare stijl.
Folon spreekt een beeldtaal waarin veel archetypische elementen terugkeren. Een oog, een vogel als symbool van de vrijheid of een koffertje. Op de Kunstberg in Brussel staat een enorme doorkijkkoffer, waarin de zee klotst. In de Sint-Hubertusgalerij zie je een man met zijn hoofd in een valies. “Folon was de man van de ingebeelde reizen; hij ging altijd innerlijk op zoek”, zegt Paul Schepers, gids bij de Fondation Folon in Terhulpen.
Zelf gaf Folon nooit veel uitleg over zijn werk; het is aan de toeschouwer om er een eigen betekenis in te zien. Hoe dan ook blijft zijn aandacht voor verstedelijking, vervreemding, verlies van natuur, oorlog, schending van mensenrechten uiterst actueel. Achter de dégradé pastelkleurtjes zit wel degelijk maatschappijkritiek.
“Hij was geen sarcastische cartoonist. Humor en hoop kenmerken zijn werk, dat mooi is, maar tegelijk ook gevaarlijk. Hij heeft een zachte techniek, hij schildert met zachte kleuren. Het is lieflijk, bijna kinderlijk eenvoudig. Dat trekt mensen aan. Als ze dichterbij komen, dan “pakt” hij ze en confronteert hen met de harde realiteit. Er zit altijd een boodschap in Folon”, zegt Paul Schepers. De kunstenaar kreeg door de jaren heen heel wat bijnamen: “de troubadour van de hoop”, of “de boodschapper van het beredeneerd optimisme”.
Zowel in de aquarellen van Folon als in zijn monumentale beelden duikt vaak de man met de hoed op. Geen bolhoed zoals bij Magritte of Charlie Chaplin, maar een platte. “Die blauwe man met hoed en lange mantel, neutraal afgebeeld, zonder veel kenmerken: er wordt gezegd dat het Folon zelf is die zo mijmerend in de verte kijkt. Maar het is net zo goed iedereen. Het is Jan met de pet”, verduidelijkt Paul Schepers.
Behalve de bronzen beelden op straat hebben ook tientallen aquarellen, tekeningen en sculpturen van Jean-Michel Folon een plekje gevonden in het Magrittemuseum, waar heel wat werk is weggehaald voor de 2 surrealisme-expo’s die net opengingen. Hét moment dus om Folon binnen te laten sluipen in het Magrittemuseum.
Het is wonderlijk om te zien hoe Folon en Magritte vergelijkbare thema’s verkenden, zoals de maan, de sterrenhemel, een spiegel, een vogel, een sleutel, een bloem. Folon verfijnd en lichtvoetig, Magritte met meer kracht, maar allebei zetten ze de deur van de verbeelding open en weten ze de realiteit te herbetoveren.
Nochtans hebben Magritte en Folon elkaar nooit ontmoet, ze waren van een andere generatie. Folon werd naar eigen zeggen wel van zijn paard gebliksemd in 1953, toen hij “Le domaine enchanté”, de enorme muurschilderingen van Magritte, aanschouwde in het casino van Knokke. Toen na de dood van de weduwe van Magritte hun volledige inboedel werd geveild, kocht Jean-Michel Folon enkele voorwerpen uit “de biografie van Magritte”.
Behalve de beeldenwandeling in hartje Brussel en de dubbelexpo Magritte-Folon in het Magrittemuseum komt er in maart een tentoonstelling in het Autriquehuis van Victor Horta, met allerlei “gevonden voorwerpen” van Folon. In april volgt dan een expo in het Designmuseum in het Atomium over zijn langlopende samenwerking met het Italiaanse merk Olivetti.
Ook buiten deze tentoonstellingen kun je werk van Folon tegenkomen in Brussel en elders. Nabij het Noordstation, vlak bij de Proximustoren staat permanent een reus die uit flatgebouwen is samengesteld: “La ville en marche”.
In het Warandepark aan het Koninklijk Paleis vind je een bronzen hand met een vogel, ter ere van verdwenen kinderen. In metrostation Montgomery word je verrast door het kleurenspektakel “Magic city”. In het gebouw van de RTBF aan de Reyerslaan is er sinds 1981 een mozaïek van Folon geïnstalleerd (zie foto hier onder). En ook op het strand van Knokke-Heist zit een mannetje van Folon.
En intussen zet Folon ook na zijn dood zijn internationale reis voort. In 2024 en 2025 zijn er grote overzichtstentoonstellingen gepland in de Japanse steden Tokio, Nagoya en Osaka.
Zover hoef je niet te reizen; de komende maanden is Brussel the place to be voor Folon-liefhebbers. Of steek even de taalgrens over naar de Fondation Folon in Terhulpen, een sprookjesachtig museum in een park naast het Zoniënwoud. Wees welkom, zegt gids Paul Schepers: “Ik ben altijd blij als er Vlaamse bezoekers komen. Jullie moeten Folon echt ontdekken, hij verdient het.”
Alle info over de Folon-tentoonstellingen in Brussel vind je hier. Lees dit artikel ook op vrtnws.be.
kristien bonneure 