Burgers en engelen, Rodin en De Bruyckere in Bergen

In Bergen zijn meer dan 200 beelden en tekeningen te bewonderen van de beroemde Franse meester Auguste Rodin, die ook enkele cruciale jaren in ons land doorbracht. Hij was gefascineerd door het menselijk lichaam, net als Berlinde De Bruyckere. Haar hedendaagse sculpturen en tekeningen “voegen iets toe en activeren de toeschouwer”. 

‘De kus’ of ‘De denker’ van Auguste Rodin: wereldberoemde beeldhouwwerken. Maar de expo in Bergen biedt meer. “Het is een brede tentoonstelling, een compleet beeld van Rodin met beelden, maar ook tekeningen en gravures”, legt Antoinette Le Normand-Romain uit, een van de curatoren. De Rodins komen uit binnen- en buitenlandse musea, zoals het Louvre in Parijs of het Victoria and Albertmuseum in Londen. Veel tekeningen zijn door kleinere musea en privécollecties uitgeleend. Een buitenkans om ze samen te zien.

Auguste Rodin woonde vanaf 1871 zes jaar in België, een periode die ontzettend belangrijk voor hem was. Hij werkte aan de versiering van de Brusselse Beurs met schattige engeltjes en maakte ‘postuurtjes’ op bestelling. Gaandeweg ontwikkelde hij een eigen beeldtaal. “Hier onderging hij een artistieke transformatie. Hij vervelde van ambachtsman tot artiest”, klinkt het bij curator Christina Buley-Uribe. “België is een land waar ik evenveel van hou als van mijn openluchtatelier”, zei Rodin zelf. En ook: “Ik heb 6 jaar in België doorgebracht en de tijd gehad om Rubens te leren kennen”.

Een beroemd beeld is ‘L’âge d’airain’ of ‘Het bronstijdperk’. De jonge man die zijn armen heft en zijn hoofd aanraakt, is Auguste Neyt, een soldaat uit Gent die voor Rodin poseerde. Het beeld werd in 1877 in Brussel tentoongesteld. Het was ook in Brussel, in 1899, dat Rodin een eerste solotentoonstelling kreeg.

Heel bijzonder zijn de vele tekeningen van Rodin; hij maakte er naar schatting zo’n 9.000. De zogenoemde ‘zwarte tekeningen’ zijn werken in vele laagjes, geknipt en overschilderd. In een latere periode gaat Rodin heel vrij te werk. Het zijn ‘vloeibare tekeningen’ met prachtige aquarelnuances. “Hij keek naar het model, maar niet naar het papier en werkte de tekeningen later verder uit”, zegt Antoinette Le Normand-Romain. De tekeningen van vrouwen in gekke poses, soms met maar enkele lijnen en inktvlekken vormgegeven, doen ontzettend modern aan.

Tussen de Rodins hangen ook enkele tekeningen en schilderijen van de hedendaagse kunstenares Berlinde De Bruyckere. Af en toe moet je goed kijken om te zien welk werk van wie is. “Je wordt inderdaad op het verkeerde been gezet, maar daardoor ga je ook anders kijken”, zegt curator Pierre Muylle, die de bijdrage van Berlinde De Bruyckere coördineerde.

“Het is geen dubbelexpo. Het is een Rodin-tentoonstelling met enkele precieze momenten waarop het werk van De Bruyckere in dialoog treedt, iets toevoegt en je als toeschouwer activeert. Zo’n hedendaagse stem maakt je wakker, scherpt je aan en doet je anders naar Rodin kijken,” zegt Muylle. Dat levert pakkende combinaties op. ‘Into one another’, een liggend, verwrongen, wassen lichaam van De Bruyckere deelt de ruimte met een ‘Martelares’ van Rodin en ‘De gefolterde’ van Constantin Meunier. 

En dan zijn er de ‘Arcangelo’s’, aartsengelen van wie enkel de benen herkenbaar zijn. De rest van hun lichaam is verhuld onder doeken. In het museum staat een imposante versie in was en dierenhuid. In de hoofdkerk van Bergen hebben 3 engelen van lood en brons een plek gevonden op een prachtige locatie, in het koor. Ze zien er loodzwaar uit, maar ze balanceren op de toppen van hun tenen, tussen hemel en aarde.

Op een derde locatie in Bergen, in de ‘Tuin van de Burgemeester’ achter het stadhuis, vinden we de beroemde beeldengroep ‘De burgers van Calais’. En ook hier is er een Belgische link. Van de ‘burgers’ zijn er 12 exemplaren, over de hele wereld verspreid. Maar deze groep uit 1905 werd door de Belgische zakenman Raoul Warocqué besteld bij Rodin zelf. Het werk belandde in zijn kasteel in Mariemont en staat nu wat verscholen in het park van het museum van Mariemont. 

“Hier in Bergen komt het beter tot zijn recht, op een lage sokkel, op gelijk niveau met ons, burgers”, lacht Xavier Roland, directeur van het Museum voor Schone Kunsten van Bergen. Dat nu niet langer BAM wordt genoemd, maar wel onderdeel is van het CAP: ‘Culture-Art-Patrimoine’. Dat is een museumsite, met ook een nieuwe openbare tuin en een stadsmuseum.

De expo ‘Rodin. Een moderne renaissance’ is open van 13 april 2024 tot 18 augustus 2024. Lees dir artikel ook op vrtnws.be.

“Het heilige”

Op vier locaties in het centrum van Bergen zijn bijzondere sculpturen te zien van de internationaal vermaarde Spaanse kunstenaar Jaume Plensa. Het zijn vaak enorme beelden van menselijke hoofden, en tegelijk stralen ze veel rust uit, met gesloten ogen of ingetogen houdingen.

Je kan er onmogelijk naast kijken: tussen de terrassen op de Grote Markt van Bergen staan drie enorme hoofden, acht meter hoog, in donker gietijzer. “Carlota”, “Carla” en “Laura Asia”; hun hoofden zijn wat afgeplat en vervormd en ze lijken je vanuit alle richtingen te volgen, zoals de Mona Lisa, zij het met gesloten ogen. Mysterieuze, stille toeschouwers van het gewoel op het plein. 

Soortgelijke hoofden staan in de Salle Saint-Georges, een voormalige kapel naast het stadhuis van Bergen. Dit keer is het materiaal roestvrij staal, dat er bijna fluwelig uitziet. Aan de zoldering van de kapel hangt een werk dat de zwaartekracht trotseert: een bronzen hoofd met gestrekte vinger voor de mond: “Cristina’s words”. 

Stil, stiller, stilst lijkt het motto van Jaume Plensa. Hij laat zich onder meer inspireren door het boeddhisme, door de kracht van het luisteren, van de adem, van de verbinding met de aarde. 

De naam Plensa is bij ons misschien nog niet zo bekend, maar hij heeft al een lange staat van dienst. Jaume Plensa (°1955) uit Barcelona stelt wereldwijd tentoon en zijn werk is ook permanent te zien in de publieke ruimte, bijvoorbeeld in Chicago, waar hij een interactieve fontein creëerde, of in Jersey bij New York, waar hij in 2021 een gigantisch wit vrouwenhoofd installeerde aan de Hudsonrivier. 24 meter hoog en van heinde en verre te zien. 

Ook in Japan of in Venetië is permanent werk van Jaume Plensa te zien. Bij de BBC in Londen maakte hij een sculptuur ter ere van journalisten die tijdens de uitoefening van hun job gedood werden. In de jaren 80 werkte hij ook een jaartje in Brussel. Hij kreeg al verscheidene internationale artistieke prijzen. 

Deze zomer palmt Plensa het stadscentrum van Bergen in, op vier locaties binnen en buiten: de Grote Markt en de Salle Saint Georges, maar ook de grote Sint-Waltrudiskerk. Daar zijn gezichten te zien, die Jaume Plensa “bevrijd” heeft uit blokken albast. In de nok van de kerk hangen grote uit metaaldraad geweven hoofden. “Invisible”, transparant en bijna onzichtbaar.

In de Jardin du Mayeur, “de tuin van de burgemeester”, zitten zeven bronzen figuren die elk een boompje omarmen. Ze zijn overdekt met letters, die de namen van componisten vormen. Letters en tekens, nog een handelsmerk van Jaume Plensa. Hij smeedt symbolen, muzieknoten, letters uit allerlei alfabetten aan elkaar en maakt er bol- of mensvormige beelden van, soms in een foetushouding.

De expo “Het heilige” van Jaume Plensa tot 8 oktober in het centrum van Bergen. Gratis toegankelijk; in de Salle Saint-Georges betaal je enkele euro’s. Daar is ook een mooie video te zien over het werk en de visie van de kunstenaar, en de vaak spectaculaire manier waarop zijn sculpturen worden gemaakt, getransporteerd en ter plekke geïnstalleerd.