De Oostenrijkse aristocratische auteur Leopold von Sacher-Masoch (1836-1885) schreef in 1870 ‘Venus im Pelz’, het eerste deel van een onvoltooid gebleven cyclus over verschillende bizarre verschijningsvormen van de liefde. In ‘Venus in Bont’ – zeker al vier keer verfilmd, in 2013 nog door Polanski- bestudeert Masoch het verlangen naar vernedering en pijn. Het is een interessant boek, niet meteen om literaire of psychologische, maar veel meer om historisch-anekdotische redenen.
Sado-masochisme
In de jaren 60 was ‘Venus in Furs’ nog een liedje van The Velvet Underground (zie onderaan dit artikel), maar intussen heeft de geschiedenis de betekenis van Sacher-Masoch ingehaald. Toch was het een goed idee van uitgeverij Atheneum om een vertaalopdracht te geven aan Marieke Hengartner en Jan Van Aken. Die kwijten zich goed en sierlijk van hun taak. De uitgave biedt wat tegengewicht voor de belangstelling die Markies de Sade krijgt naar aanleiding van zijn 200ste sterfverjaardag. Sacher-Masoch was in 1814 nog niet geboren.
Nu is Sade stukken boeiender, omwille van de verdergaande extremiteit van ‘De 120 dagen van Sodom’, omdat zijn meer filosofische dialoogromans de tand des tijds beter hebben doorstaan en gewoon, omdat ze literair veel beter zijn. Sade zorgde voor de S, Masoch voor de M van SM. Maar wie de beide auteurs leest, vraagt zich af wat SM met leer en metalen pinnen te maken heeft. In die basiswerken komt de seksuele prikkel van … bont en zijde.
Kuuroordromantiek
In 1870 had Sacher-Masoch al een aantal vlot lezende redelijk sociaal-geëngageerde romans in de stijl van Toergenjev geschreven waarmee hij internationaal aanzien genoot. Hij was, ondanks de weekheid van het enigszins autobiografische hoofdpersonage van ‘Venus in Bont’, geen doetje: hij had er de Italiaanse veldtocht en de slag bij Solferino opzitten.
Jaren daarna schakelde hij over naar een heel ander literair genre: de uitputtende expeditie naar excentrieke erotiek. Freud en Oscar Wilde waren in aantocht, en de eerste kuuroordromans verschenen. ‘Venus in Bont’ toont daar zeker verwantschap mee, zelfs met ‘De Toverberg’ van Thomas Mann. Kortom, in een of ander luxueus spa-resort gaat een onervaren provinciale jongeman ten onder aan zijn fascinatie voor een verblindend mooie, meedogenIoze, adellijke Russische weduwe. Van die dingen.
Severin en Wanda
‘Venus in Bont’ is opgevat als een verhaal in een roman, een gesprek tussen twee vrienden. De één vertelt de andere, Severin von Kusiemski, een droom waarin een goddelijke vrouw in bont hem tot totale onderwerping dwong, wat hem bizar genoeg bijzonder veel genot schonk. Daarop haalt Severin een prachtig schilderij te voorschijn, voorstellende Wanda von Dunajew. het onderwerp van de droom van zijn vriend, en overigens ook van zijn eigen nachtelijke visioenen. Wat volgt is de romance van Severin, de ik-persoon, en Wanda.
De korte roman zonder verdeling in hoofdstukken bevat veel verwijzingen naar klassieke kunst, Venus uiteraard, onder meer het schilderij van Titiaan, en Manon Lescaut. Severin en Wanda ontmoeten elkaar door hun fascinatie voor een Venus-beeld in het park van het kuuroord.
Je t’aime, je te déteste, viens ici, va-t’en, embrasse-moi , laisse-moi…
Erg snel vatten Severin en Wanda een dweperige verziekte relatie aan, waarin Severin afwisselend de minnaar, verloofde, slaaf, knecht of voetveeg van Wanda is. Woede, haat, liefde, aanbidding, afkeer, wreedheid, vernedering en passie volgen elkaar snel op, soms in het bestek van één bladzijde. Na hun overspannen avonturen in het kuuroord in een Karpatische badplaats, reizen ze naar Firenze. Op die tocht, en in de Italiaanse kunststad, is Severin haar diensbode Gregor.
Wanda haalt hem aan, stoot hem af, ranselt hem met een zweep of laat dat doen door haar zwarte meiden of door een andere aanbidder. Ze doet beloftes, verbreekt die meteen en laat de verslaafde sukkel een contract tekenen waarin hij alles opoffert, zijn vege lijf en leden inbegrepen. Uiteindelijk gaat Wanda ervandoor met een Griekse macho. Severin keert weer naar zijn landgoed en neemt het rentmeesterschap over van zijn vader, om verder een gebeurtenisloos leven te slijten, alleen onderbroken door sporadisch een teken van leven van Wanda.
Het is vooral de glibberige grilligheid van de hoofdpersonages die ‘Venus In Bont’ zwaar gedateerd maakt. Het lijkt meer dan eens op het scenario van een slechte Franse relatiefilm. Zo van “Je t’aime, je te déteste, viens ici, va-t’en, embrasse-moi , laisse-moi…” De echte drijfveren van Wanda blijven goeddeels verborgen. De wanhoop, jaloezie en razernij van de dweepzieke Severin vallen beter te vatten. Hij wentelt zich wellustig in zijn lijden als een dikke honinghommel in een weelderige bloem.
Wat heeft Sacher-Masoch nu precies bewezen? Dat vrouwen onbetrouwbaar zijn, willen heersen of bewonderen en niets daartussenin, alleen streven naar de cultus van het genot? Of dat de meest verliefde het grootste slachtoffer is van een affaire? Zou kunnen. Of wilde hij via de verscheurende twijfel van zijn ik-persoon de ultieme romantiek bereiken? Ook mogelijk. Al met al blijft ‘Venus in Bont’ vooral een curiosum. Voor de liefhebbers.
[Venus in bont van Leopold von Sacher-Masoch, vertaald door Marieke Hengartner en Jan Van Aken, is uitgegeven bij Athenaeum- Polak & Van Gennep, 2014, 120 p]
Venus in Furs – The Velvet Underground
Shiny, shiny, shiny boots of leather
Whiplash girlchild in the dark
Comes in bells, your servant, don’t forsake him
Strike, dear mistress, and cure his heart
Downy sins of streetlight fancies
Chase the costumes she shall wear
Ermine furs adorn the imperious
Severin, Severin awaits you there
I am tired, I am weary
I could sleep for a thousand years
A thousand dreams that would awake me
Different colors made of tears
Kiss the boot of shiny, shiny leather
Shiny leather in the dark
Tongue of thongs, the belt that does await you
Strike, dear mistress, and cure his heart
Severin, Severin, speak so slightly
Severin, down on your bended knee
Taste the whip, in love not given lightly
Taste the whip, now plead for me
I am tired, I am weary
I could sleep for a thousand years
A thousand dreams that would awake me
Different colors made of tears
Shiny, shiny, shiny boots of leather
Whiplash girlchild in the dark
Severin, your servant comes in bells, please don’t forsake him
Strike, dear mistress, and cure his heart
kristien bonneure 